مثال :

( انواع مثال : ) مثال بر دو نوع است :

1- واوی ، مانند : وَعَدَ ( وعده داد )

2- یائی ، مانند : یَسَرَ ( آسان شد )

( قواعد خصوصی مثال : ) مثال واوی ثلاثی مجرد دارای دو قاعده خصوصی است :

1- از مصدر آن اگر بر وزن « فِعل » باشد ، غالباً واو فاء الفعل پس از نقل حرکتش به ما بعد می افتد و به جای آن یک تاء در آخر آورده می شود .

مانند : وِعد ( وعده دادن ) —» عِدَة  ،  وِصل —» صِلَة

به خلاف مثل : وِزر

گاهی در مصدر بر وزن « فَعل » مثال واوی نیز قاعده ی فوق جاری می شود .

مانند : وَسع —» سَعَة  ،  وَضع —» ضَعَة

لکن غالباً جاری نمی شود ، مانند : وَقت ، وَزن و …. .

2- از مضارع معلوم آن اگر بر وزن « یَفعِلُ » ( مکسور العین ) باشد ، فاء الفعل حذف می شود .

مانند : یَوعِدُ —» یَعِدُ

این قاعده در چند مضارع مفتوح العین نیز جاری می شود .

از قبیل :

یَوسَعُ —» یَسَعُ  ،  یَوضَعُ —» یَضَعُ  ( یَوسَعُ و یَوضَعُ نیز شنیده شده است )

یَوقَعُ —» یَقَعُ  ، یَودَعُ —» یَدَعُ  ،  یَورَعُ —» یَرَعُ  ،  یَوطَأُ —» یَطَأُ ،

یَوذَرُ —» یَذَرُ  ،  یَوهَبُ —» یَهَبُ .

امر معلوم چنین افعالی نیز نظیر مضارع معلوم آن محذوف الفاء خواهد { ص45 } بود .

مانند : لِیَعِد ، لِیَعِدَا ، لِیَعِدُوا … عِد ، عِدَا ، عِدُوا … .

اما در مضارع و امر مجهول ، واو حذف نمی شود .

می گوییم : یُوعَدُ ، یُوعَدانِ ، یَوعَدُونَ … .  لِیُوعَد ، لِیُوعَدَا … .

پرسش و تمرین 12

1- معتلّ را تعریف نموده ، اقسام ?ن را نام ببرید .

2- مصادر زیر در اصل چه بوده اند ؟

هِبَة ، سَعَة ، جِدَة ، مِقَة ، دِیَة .

3- مضارع معلومِ یَعِدُ ، مضارع مجهول یَصِلُ ، امر معلوم یَهَبُ و امر مجهول یَضَعُ را صرف کنید .